ارمنستان (۴): Impact Hub، همه جای دنیا، غیر از ایران! + نتیجه‌گیری

توی ۳ پست قبلی، گزارشی از بازدید ما بعنوان یک تیم ایرانی از زیست‌بوم (Community) کسب و کار تکنولوژی محور ارمنستان رو خوندید (امیدوارم 🙂 ) توی این پست، مابقی گزارش سفر رو مطالعه خواهید کرد.

این پست آخرین پست از سفرنامه ارمنستان خواهد بود.

Impact Hub ایروان

محیط کار اشتراکی یا Co-working Space به محل‌هایی گفته می شه که امکانات استقرار (میز، صندلی، تلفن، اینترنت و …) رو به استارتاپ‌ها یا Freelancer هایی که دفترکار ندارن ارائه میدن. Co-working Space های بی شماری سرتاسر جهان وجود دارند (از جمله زاویه در تهران). خیلی از این فضاهای اشتراکی، کوچیک و مستقل هستند و بعضی دیگه زنجیره ای. Impact Hub یکی از شناخته شده ترین فضاهای کار اشتراکی در دنیاست که توی بیشتر از ۱۰۰ شهر دنیا، میزبان ۱۵۰۰۰ کارآفرین یا آزادکار (Freelancer) هست.

من شخصاً از Impact Hub در برلین (آلمان)، ژنو (سوییس) و پاریس (فرانسه) بازدید کردم، اما اصلاً انتظار نداشتم که ایروان هم Impact Hub داشته باشه.

Impact Hub در ایروان

در شروع بازدید، یکی از مسئولین ایمپکت هاب ایروان، توضیحاتی رو در مورد Co-working Space ارائه کرد و هدف و ویژن خودش رو از راه اندازی این فضای کار اشتراکی اینطور بیان کرد:

۳۰ درصد جمعیت ارمنستان درگیر فقر هستند و ما می‌دونیم تنها چیزی که می تونه این شرایط رو تغییر بده، کارآفرینی هست. واسه همین Impact Hub ایروان رو راه اندازی کردم تا به کارآفرین‌ها کمک کنم تا اونها به ارمنستان کمک کنن!

و البته توضیحاتی هم در خصوص نحوه استقرار تیم‌ها در این فضای کار اشتراکی و هزینه ها ارائه کرد:

جدول هزینه‌های استقرار در Impact Hub ایروان

توضیح: در زمان نگارش این متن، هر درام در حدود ۸ – ۱۰ تومان است.

و بعد از اون هم من سوالاتی در خصوص راه اندازی Impact Hub و مراحل اون پرسیدم (جا داره یادی کنم از علیرضا امیدوار دوست داشتنی، که قصد داشت Tehran Hub رو راه اندازی کنه، اما نذاشتن… 🙁 )

و نکته قابل ذکر دیگه این هست که یکی از تیم‌های مستقر در Impact Hub ایروان، یک تیم ایرانی بود که از ایران عزیمت کرده بودن به ارمنستان و داشتن روی پروژشون که در زمینه Cloud Security بود کار می کردن. وقتی با بهروز، یکی از کوفاندرهای تیم صحبت کردم، دلیل مهاجرت(!) به ارمنستان رو کم بودن هزینه‌ها، ارتباط با فضای بین‌المللی کسب و کار، کیفیت بالاتر زندگی و زیرساخت‌های بیشتر بیان کرد.

بعد از چند دقیقه گشت و گذار توی محیط Impact Hub، از اونجا خارج شدیم و برنامه بازدید روز چهارم رو تموم کردیم.

روز پنجم: پنجشنبه، ۱ ژون (۱۱ خرداد)

روز پنجم که در واقعاً آخرین روز بازدید رسمی ما بود، صرف بازدید از چند وزارت خونه، از جمله وزارت توسعه اقتصادی و سرمایه گذاری (Ministry of economic development and investment of Armenia)، وزارت دادگستری (Ministry of justice) و … شد. البته در این بین با مدیر SILGroup که یکی از هولدینگ‌های بزرگ ارمنی بود هم ملاقاتی داشتیم که خروجی خاصی بجز اطلاعاتی سطحی در مورد نحوه فعالیت در بازار ارمنستان، نداشت.

اما عصر روز پنجم، نشست کسب و کار با حضور تیم گرجی، تیم ایرانی (ما) و البته میزبان های ارمنی برگزار شد. این رویداد با هدف ایجاد ارتباط بین کارآفرینان این سه کشور و در هتل محل اقامت ما (Double Tree by Hilton) تشکیل شد.

در ابتدای این نشست، توسط برگزار کننده (Samvel، مدیر مدرسه رهبری ارمنستان) توضیحاتی در خصوص هدف و چشم انداز این رویداد ارائه شد و بعد از اون، حامد جعفری (هم‌بنیانگذار Techrasa) و هادی فرنود (بنیانگذار همفکر و سرویس کاموا) شرایط و فضای کسب و کار ایران رو معرفی کردند.

حامد جعفری، هم بنیانگذار تکراسا، در حال معرفی فضای کسب و کار ایران

بعد از اون، سحر پاکسرشت (هم‌بنیانگذار سرویس ریکامندر) محصولشون رو با اعداد جذاب از رشدشون ارائه کرد.

بعد از تیم ایرانی، نوبت به تیم گرجی رسید تا شرایط کسب و کار در گرجستان رو به حاضرین توضیح بدن، نکته بسیار قابل توجهی که بیان شد این بود که «گرجستان، ششمین کشور دنیا، از دید سادگی راه اندازی کسب و کار هست»؛ در واقع شما می تونید با صرف نیم ساعت وقت و از طریق اینترنت یک شرکت ثبت کنید و یک هویت حقوقی داشته باشید!

بعد از ارائه‌ها، نوبت به شبکه سازی و Networking رسید که به لطف شبکه‌سازی خوب و حرفه‌ای ارمنی‌ها، ارتباطات جدید، جذاب و زیادی ایجاد کردیم.

برنامه های رسمی روز پنجم، همینجا تموم شد.

روز ششم: جمعه، ۲ ژون (۱۲ خرداد)

روز جمعه دیگه واقعاْ آخرین روز تور بود؛ با اینکه عصرش به مقصد تهران پرواز داشتیم، اما از زمانی آزاد صبح استفاده کردیم و از ساختمان مرکزی VIVACell MTS، بزرگترین اپراتور تلفن همراه ارمنستان بازدید کردیم.

ساختمان اصلی VIVACell MTS

این بازدید دو قسمت داشت: اول بازدید از بخش های مختلف ساختمان از جمله مرکز پشتیبانی، کافه تریا، فروشگاه مرکزی و … و دوم، ملاقات با رالف ایریکیان (Ralph Yirikian) مدیر این اپراتور. این بازدید هم نکته‌های جذابی داشت:

• ویواسل در سال ۲۰۰۴ افتتاح شده.
• ویواسل، اولین اپراتوری هست که فناوری ۴G و LTE رو به ارمنستان آورد (سال ۲۰۱۰)
• در سرتاسر ارمنستان ۲۶۰۰ BTS توسط ویواسل نصب شده. (کسی که داشت این اطلاعات رو به ما ارائه می کرد، این عدد رو با افتخار گفت و از ما پرسید نظرتون چیه؟! تیم ایرانی هم یکصدا گفتن خیلی کمه 🙂 اون بنده خدا به این دقت نکرده بود که ما از کشور بزرگ و پر جمعیتی میایم)
• میانگین سن پرسنل ویواسل در سرتاسر ارمنستان (شامل نیروهای دفتری و فنی) ۳۴ سال هست و نکته جالب تر اینکه در کنار ۷۰۰ کارمند زن، فقط ۵۰۰ کارمند مرد وجود داره.
• ویواسل در بحث CSR (مسئولیت اجتماعی) بسیار فعال هست. در واقع، مباحث CSR اولین بار توسط ویواسل به بیزنس‌من‌های ارمنی معرفی شده و این هم یکی دیگه از دلایل معروفیت و محبوبیت ویواسل هست. مبلغی که ویواسل برای انجام مسئولیت اجتماعی خودش هزینه می‌کنه چیزی در حدود ۶ میلیون دلار در سال هست! (اپراتورهای ما بارها بزرگتر از ویواسل هستن، اما آیا چنین منشی دارند؟)
• برای مثال یکی از کارهایی که ویواسل به عنوان مسئولیت اجتماعیش انجام میده، این هست که گل‌هایی که توسط مردم به سازه یادواره نسل کشی ارامنه برده می شه و اونجا پلاسیده می شه، توسط افرادی از طرف ویواسل جمع آوری می شه و با استفاده از اونها کاغذ تهیه می شه! یکی دیگه از فعالیت های CSR ویواسل، جمع آوری موبایل‌ها و گجت‌های قدیمی و بدرد نخور و ارسال اونها به مدارس، برای انجام آزمایش و تحقیقات دانش‎اموزان هست (عکس کمی پایین تر). موضوعات دیگه ای مثل آبرسانی، ارتقاء سلامت مادران برای کاهش مرگ و میر نوزادها و … از فعالیت‌های دیگه VIVACell هست.
• موبیدرام (Mobidram) یکی از برندهای همین شرکت هست که روی بازار تراکنش‌های موبایلی تمرکز کرده.
• لوگوی این شرکت شبیه تخم مرغ هست و هیچکس، حتی مدیرهای شرکت هم دلیلی براش ندارن!
• وقتی از مدیر مجموعه پرسیدیم ارتباطتون با استارتاپ‌ها چطوره؟! جواب داد: توی کار استارتاپ‌ها دخالت نمی‌کنیم، چون بقیه دارن این کارو می کنن و اگر ما وارد بازی بشیم، چون از سایرین قدرتمندتریم، توازن به هم می‌خوره و کامیونیتی استارتاپ‌ها مشکل‌دار می‌شه! (می‌دونم باورش سخته که چنین طرز فکری هم وجود داره)
• مدیر و بنیانگذار این مجموعه هم، مثل اکثر کسب و کارهای بزرگ ارمنی، مهاجری بوده که بعد از فراخوان دولت ارمنستان، به ارمنستان برگشته و تلاش کرده شرایط کشورش رو بهتر کنه!

مرکز پشتیبانی و سالن غذاخوری VIVACell MTS

بدلیل اینکه عصر همون روز، باید به تهران برمیگشتیم، خیلی سریع از اونجا خارج شدیم و …. تمام.

نتیجه گیری

هر سفر، پر از تجربه و آموزه‌های مختلف هست، خصوصاً سفرهایی مثل این بازدید ما از اکوسیستم کسب و کارها و کارآفرینی در ارمنستان.

اگر بخوام برجسته ترین آموخته‌ها و تجربیات خودم از این سفر رو بیان کنم، خروجی چنین چیزی می‌شه:

• چیزی که داره ارمنستان رو می‌سازه، همدلی هست؛ حرفی رو که از کارمندهای عادی استارتاپ‌ها و شرکت‌ها می شنیدیم، بدون کم و زیاد از دولت مردها هم می‌شنیدیم: می خواهیم ارمنستان رو بهتر کنیم! و البته این فقط در حد حرف نبود، همه بهش اعتقاد داشتن و همه فقط و فقط نقش خودشون رو به بهترین نحو انجام میدادن، توی وظایف هم دیگه دخالت نمی کردن و بخاطر منافع شخصی و یا سازمانی، منافع کشور رو نابود نمی کردن.
• ارمنی‌ها از همه داشتشون برای پیشرفت استفاده می‌کنن؛ بارزترین نمونه، استفاده از مهاجران ارمنی که سالها پیش ارمنستان رو ترک کرده بودن. دولت ارمنستان با آماده کردن شرایط و زیرساخت‌های لازم، امکان بازگشت مهاجرانش رو فراهم کرده و دیده‌های ما طی این سفر کارایی این روش رو کاملاً تایید کرد، چرا که اکثر شرکت‌های بزرگ و تاثیرگذار ارمنستان، بوسیله همین مهاجرین راه اندازی شده. (ما ایرانی‌ها هم نمونه‌هایی از این افراد داریم، اما متاسفانه، حتی نام بردن از بعضی از اون‌ها هم هزینه داره، مثل کامران الهیان عزیز)
• با توجه به کیفیت بالای زندگی، هزینه‌های پایین به نسبت ایران (حداقل تهران)، هم مرزی و نزدیکی جغرافیایی به ایران، رابطه خوب سیاسی و اقتصادی بین ایران و ارمنستان، مرتبط بودن ارمنستان به بازار جهانی و سهولت راه اندازی و شفافیت قوانین کسب و کار، ارمنستان رو به گزینه مناسبی برای مهاجرت کارآفرین‌های ایرانی تبدیل کرده. اگر کارآفرین هستید، این موضوع را به شکل یک فرصت و اگر سیاست گذار و دولتمرد هستید، به شکل یک تهدید ببینید!
• ما استارتاپ های ایرانی باید به فکر بازارهای بین المللی باشیم؛ زیرساخت های کشور ارمنستان (بجز در مواردی مثل شفافیت قانونی و …) به مراتب از ایران ضعیف‌تر است، اما فعالیت آنها در بازار بین المللی ده‌ها برابر قوی‌تر و شناخته شده‌تر از فعالیت ما ایرانی‌هاست. دلیل این موضوع هم انزوای ایران طی ۴۰ سال گذشته و عدم وجود شناخت کافی از بازار بین المللی و شاید کمبود اعتماد به نفس در کارآفرینان ایرانی است. این شرایط باید تغییر کند…